Co może sołtys? Prawa i obowiązki sołtysa oraz rady sołeckiej. Czego mogą wymagać mieszkańcy?

W Polsce mamy ok. 40 tysięcy sołtysów. Są wybierani podczas zebrań wiejskich w głosowaniu tajnym, bezpośrednim na 5-letnią kadencję, tak samo, jak rada sołecka. Kadencja trwa zatem tyle samo, ile w przypadku Prezydenta RP.

Ich ogólne zadania definiuje Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Mają pośredniczyć w ważnych sprawach między urzędami gmin czy miast a mieszkańcami sołectw. Od 1 lipca 2023 r. osoby, które pełniły funkcje sołtysa przez 2 kadencje, mogą liczyć na dodatek do emerytury.

Zaangażowany, przedsiębiorczy i życzliwy ludziom sołtys to skarb. Nie tylko integruje mieszkańców i dba o infrastrukturę. Ostatnie lata były na wsi wyzwaniem, o czym pisaliśmy tu: Dzień Sołtysa. Co pandemia zmieniła w ich pracy i relacjach na wsi?

Co roku 11 marca w Polsce obchodzony jest Dzień Sołtysa. Sołectwo Józefosław w gminie Piaseczno w województwie mazowieckim wyjaśnia, że wykonywanie przez sołtysa określonych zadań wskazanych w statucie sołectwa wynikać będzie z zadań rzeczywiście przekazanych przez gminę do sołectwa jako jednostki pomocniczej.

- Odpowiadam za dostarczanie różnych pism. Są wśród nich m.in. ogłoszenia ze starostwa i gminy, informacje od weterynarza, decyzje dotyczące zwrotu akcyzy, a czasem też upomnienia. Przyjmuję również płatności podatkowe i za wywóz śmieci. Jeśli jest potrzeba, organizuję zebrania sołeckie - opowiadał rok temu Waldemar Grabowski, sołtys wsi Olszewka (województwo mazowieckie) w rozmowie z Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Z kolei Monika Nowak, sołtyska wsi Piotrków Pierwszy na Lubelszczyźnie o swoich zadaniach opowiadała w 2023 r. ARiMR tak:

- Przy wsparciu Urzędu Gminy Jabłonna dbam o zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty mieszkańców sołectwa. Roznoszę pisma urzędowe i nakazy podatkowe, zbieram opłaty, rozwieszam ogłoszenia, uczestniczę w naradach sołtysów zwoływanych raz na jakiś czas przez wójta. Przyjmuję i wspólnie z zainteresowanymi omawiam wnioski, które mają być rozpatrywane na wiejskich zebraniach. Staram się też gasić spory między mieszkańcami, jeśli zachodzi taka potrzeba. Organizuję szczepienie psów, zgłaszam różne awarie, inicjuję akcje pomocowe na rzecz potrzebujących. Staram się być nie tylko sołtysem, ale też przyjacielem i powiernikiem dla wszystkich, którzy tego potrzebują. Służę mieszkańcom sołectwa przez całą dobę, siedem dni w tygodniu.

Sołectwo Wola Radziszowska w gminie Skawina w województwie małopolskim kompetencje sołtysa wymienia na swojej stronie internetowej, by nikt nie miał wątpliwości, co może lub powinien robić sołtys:

• reprezentuje sołectwo na zewnątrz,
• przewodniczy radzie sołeckiej,
• zwołuje zebranie wiejskie i przewodniczy jego obradom,
• bierze udział w sesjach rady miejskiej, występuje w imieniu sołectwa,
• podejmuje działania wykonawcze wspólnie z radą sołecką w sprawach realizacji uchwał zebrania wiejskiego,
• sprawuje bezpośredni zarząd zwykły sołeckim mieniem komunalnym i ponosi prawną odpowiedzialność z tytułu korzystania zarządzania mieniem,
• występuje do wójta z wnioskami, propozycjami, inicjatywami w sprawach sołeckiego mienia, przekraczającymi jego i sołectwa kompetencje zwykłego zarządu,
• może występować przed sądem na zasadzie posiadanej przez sołectwo zdolności sądowej.

To nie koniec listy zadań sołtysa. Małopolskie sołectwo wskazuje również na współdziałanie sołtysa z organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej, a także ze służbą zdrowia w kwestiach ochrony zdrowia i życia ludności, zgłaszania chorób zakaźnych, właściwego poziomu sanitarnego wsi. I jeszcze:

• współorganizuje działania oraz zapobiega bezpośrednio klęskom żywiołowym oraz usuwa ich skutki,
• współdziała z organami straży pożarnej w profilaktyce przeciwpożarowej,
• na podstawie uchwały rady pobiera podatki lokalne.

Co ważne, sołtys ma prawo do ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publicznym.

Współpraca między organami gminy a sołtysem odbywa się na zasadach określonych w statucie gminy.

_W zakres tego udziału nie może wchodzić możliwość głosowania podczas posiedzeń rady gminy. W grę może wchodzić możliwość uczestniczenia w posiedzeniach rady gminy z prawem zabierania głosu, jednak bez prawa udziału w głosowaniu, _wyjaśnia sołectwo Józefosław na podstawie dwutygodnika samorządowego „Wspólnota”.

Sołtys może, ale nie musi być inkasentem i zbierać podatki. Tu jeszcze raz przywołamy dwutygodnik samorządowy:

Często w statutach sołectw wśród zadań sołtysa błędnie wymienia się zbieranie podatków. Należy zaznaczyć, iż tzw. inkaso nie należy do obowiązków sołtysa, tak wyrok NSA z dnia 11 stycznia 2008 roku (sygn. akt II FSK 1526/06). Powierzenie inkasa powinno mieć formę uchwały rady gminy wskazującej imiennie osobę inkasenta. Przed podjęciem uchwały rada gminy winna jest uzyskać zgodę inkasenta, w tym przypadku sołtysa.

Zgodnie z art. 36 ust. 1 Ustawy o samorządzie gminnym w sołectwie organem uchwałodawczym jest zebranie wiejskie, a wykonawczym sołtys. Rada sołecka natomiast ma jedynie charakter doradczy i nie jest organem jednostki pomocniczej.

Rada sołecka jako jednostka doradcza wspomaga i współpracuje z sołtysem w jego działalności. Dotyczy to przede wszystkim zadań o charakterze planującym, wykonawczym i zarządzającym. Przewodniczącym rady sołeckiej jest sołtys.

Kompetencją rady sołeckiej objęte są w sołectwie Wola Radziszowska:

• opracowanie projektów podziału środków wyodrębnionych w budżecie gminy do dyspozycji sołectwa,
• inicjatywy dotyczące udziału mieszkańców oraz programów i planów działań,
• współorganizowanie wykonania uchwał zebrania wiejskiego oraz kontrolowanie ich realizacji.

Artykuł po raz pierwszy opublikowany w marcu 2023 r.