Mijający rok pełen był wyzwań. Za nami zimowe niedostatki wody, letnia susza i katastrofa ekologiczna. Jak minął 2022 rok?

Już w październiku i listopadzie 2021 roku nie spadło zbyt dużo deszczu, dopiero w grudniu pojawiły się intensywne opady. Sprzyjały one wilgotności w styczniu i lutym, z którą wkroczyliśmy w nowy rok. Opady spowodowały też wielokrotne wahania stanów wód, jednak bez większych zagrożeń. Również topniejąca pokrywa lodowa, po stosunkowo ciepłej zimie, podwyższyła w marcu lokalnie poziomy wód.

Na początku wiosny 2022, w niektórych częściach Polski pojawiły się oznaki powracającej suszy hydrologicznej, czyli tej dotyczącej wód powierzchniowych. W kwietniu i maju to zagrożenie jedynie rosło z uwagi na niskie opady i rosnącą temperaturę powietrza.
W czerwcu przyszły fale upałów, temperatura sięgała nawet 38,3 st. C. W lipcu pogłębiła się tzw. niżówka hydrologiczna, czyli niskie stany wód podziemnych występujące po okresie deficytu opadów, jaki mieliśmy w tegoroczne lato. Co ciekawe, w tym samym czasie jednak, w niektórych częściach Polski pojawiły się też powodzie błyskawiczne i podtopienia (m.in. na początku lipca w Szczecinie).

Sierpień okazał się miesiącem bardzo dynamicznym, zważywszy na rekordową suchość w pierwszej połowie, a następnie na zintensyfikowane opady, które w Opolu wynosiły ponad 500 proc. normy opadowej. Kolejny raz w tym roku doprowadziło to do lokalnych podtopień i zalań. Na terenie większości Polski dominowała jednak susza. I to m.in. ona doprowadziła do ogromnej tragedii, jaka miała miejsce tegorocznego lata na jednej z największych Polskich rzek – Odrze.

Skażenie Odry było jednym z najważniejszych „wydarzeń” hydrologicznych tego roku z racji swoich skutków – w wodach rzeki zginęło ponad 350 ton samych ryb. Jak alarmują hydrolodzy, populacja rzadkich ryb w tej drugiej najdłuższej polskiej rzece już nigdy może nie zostać odbudowana.

Co spowodowało ten ogromny kryzys? Komplikacja czynników: wysokie zasolenie wody w rzece z uwagi na liczne wpusty do rzeki, m.in. z fabryk oraz wiele nielegalnych wpustów z zakładów przemysłowych, którymi do rzeki mogły dostawać się niepożądane substancje w nadmiernych ilościach, jak m.in. „solanki”. Z uwagi na te czynniki połączone z niskim poziomem wody, spowodowanym wysoką, letnią temperaturą i brakiem opadów, środowisko w rzece uległo tak dużej zmianie, że na słodkowodnej rzece zakwitły słonowodne glony.

– Co gorsza, mimo grudnia, czyli niemalże pół roku od najtrudniejszego momentu całej tej katastrofy, problem wciąż jest obecny. W wielu miejscach zasolenie Odry przekracza dopuszczalne normy. Ratuje nas tylko to, że obecnie glony nie mają odpowiednich warunków, jak temperatura, do rozrostu – mówi Rafał Bonter, prezes Xylem Water Solutions Polska.

Jak wyjaśnia ekspert, przy ponownym obniżeniu lustra wody i jeżeli nie zostaną podjęte odpowiednie kroki – tegoroczny problem z Odrą może powrócić. Jednocześnie ze strony rządu i Wód Polskich padła obietnica, że kontrole stanu rzek ulegną zaostrzeniu.

Susza, nie tylko w Polsce, staje się coraz bardziej palącą kwestią. Polska, m.in. z racji swojego położenia geograficznego czy deficytu retencji, należy do grupy państw zagrożonych deficytem wody. Skalę problemu obrazują dane – współczynnik dostępności wody w Europie to ok. 4 500 m3/rok/mieszkańca. Dla Polski ten wskaźnik wynosi 1600, a w trakcie suszy nawet 1000.

Wynikające z tego zjawiska zagrożenia to np. przesuszenie gleby, które jest w stanie zniszczyć uprawy roślinne. To z kolei już bezpośrednio może przełożyć się na sytuację gospodarczą państwa, w tym na wielomilionowe straty i ryzyko znacznego wzrostu cen poszczególnych produktów czy nawet głodu.

Pod koniec sierpnia pisaliśmy o złym stanie rzek na całym świecie. Przyczyną są wysokie temperatury, brak opadów, ale również niewłaściwa gospodarka leśna oraz brak ochrony miejsc magazynujących wodę na danym terenie.

Poziom wody na Renie cały czas spadał, francuską Loarę można było pokonać pieszo, rzeka ta nigdy nie płynęła tak wolno, a tak niskiego poziomu wody Sanu mieszkańcy dawno nie widzieli. Rzeka Jangcy wysychała na brzegach, w niektórych miejscach widoczne było koryto. Dopływy Jangcy były jeszcze bardziej wysuszone, a Chiny pierwszy raz od 9 lat ogłosiły ogólnokrajowy alarm suszowy.

- Wysychanie rzek to niewątpliwie efekt zmian klimatycznych, nie da się tego inaczej wytłumaczyć. Kiedy jest wyższa temperatura, jest też silniejsze parowanie całego obszaru, z lądu i wody. Wcześniej woda, po deszczu w dużym stopniu docierała do rzeki, teraz część tej wody wyparowuje i w ogóle nie zasila rzek – tłumaczy prof. dr hab. Krzysztof Szoszkiewicz, Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu.

Ulewne deszcze monsunowe spowodowały niewyobrażalne i największe w ostatnich latach powodzie w Pakistanie. Jedna trzecia kraju została zalana. Powódź spowodowała rozległe zniszczenia, w wyniku których zmarło ponad 1300 osób, w tym około 400 dzieci. Zniszczeniu lub uszkodzeniu uległy 1,2 miliona domów, publicznych placówek zdrowia, wodociągów i szkół.

Pod koniec lipca, w ramach programu „Oczyszczanie Oceanu” fundacja The Ocean Cleanup oficjalnie potwierdziła, że udało się usunąć ponad 100 tys. kg plastiku z Pacyfiku. Zebranie takiej ilości śmieci z Oceanu Spokojnego zajęło niemal rok. System 002 został wdrożony w sierpniu 2021 roku i przez ten czas zebrał 101 353 kg plastiku (wraz z prototypowymi systemami usunęło łącznie 108 526 kilogramów plastiku), podczas 45 akcji wydobywczych, pracując na obszarze o powierzchni ponad 3000 km2 – porównywalnym do wielkości Luksemburga.

Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu COP27 zakończyła się przełomowym porozumieniem w sprawie zapewnienia finansowania strat i szkód dla krajów najbardziej dotkniętych katastrofami klimatycznymi. Jest to jeden z najważniejszych punktów, które w Egipcie udało się ustalić.

W trudnym kontekście geopolitycznym COP27 zaowocował przyjęciem przez kraje pakietu decyzji potwierdzających ich zobowiązanie do ograniczenia wzrostu temperatury na świecie do 1,5 stopnia Celsjusza powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej. Pakiet wzmocnił również działania krajów na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i przystosowania się do nieuchronnych skutków zmian klimatycznych, a także zwiększył wsparcie finansowe, technologiczne i budowanie potencjału potrzebne krajom rozwijającym się.

Do 19 grudnia w Montrealu trwało spotkanie rządów podczas COP15 Konwencji Narodów Zjednoczonych o różnorodności biologicznej (CBD). Niemal 200 krajów podpisało porozumienie w sprawie powstrzymania utraty różnorodności biologicznej do 2030 roku. Więcej lądów i mórz będzie chronionych.

Negocjacje trwały ponad cztery lata, przerwane wcześniej przez pandemię Covid-19, ostatecznie udało się dojść do historycznego porozumienia, które zawarto w Montrealu. Ma ono doprowadzić do życia ludzi w harmonii z naturą. 30 procent powierzchni lądowej i tyle samo powierzchni morskiej, niezwykle ważnej ze względu na swoją bioróżnorodność ma być chroniona. Obecnie chronionych jest 17 proc. lądów i 10 proc. wód.