Śląskie pranzunki i zupa rakowa na ministerialnej liście produktów tradycyjnych. Jakie inne opolskie smakołyki są na liście?

Pranzunki to ziemniaczano-mączna masa, miękka i bardzo gęsta, o smaku ziemniaków, smażonego boczku i cebuli.

Były jedną z częstych potraw na śląskiej wsi, Nazywano je: pranzunkami, prandzonkami, prażonkami lub prażuchami.

Zznane były na Śląsku już pod koniec XIX wieku. Tradycję ich przygotowywania wspominają: Mieczysława Gładysz w pozycji pt. „Stare i Nowe Siołkowice” „(…) oraz pranzunka, a więc potrawa z gotowanych ziemniaków rozmieszanych z paroma łyżkami mąki pszennej lub ziemniaczanej prażonej na ogniu (…)”, a także ks. Norbert Bonczyk „(…) właśnie siedziała liczna Podeszwów rodzina, przy prażonkach z maślanką, gdy wpadła nowina, w ubożuchną ich pańską komorę z rozkazem (…)”.

Tradycyjny przepis na sporządzenie prandzunków (prandzonek, prażunków) znajduje się w wielu książkach kulinarnych związanych z śląską kuchnią m.in. w pozycjach pt.: „Nowa kuchnia śląska” autorstwa Otylii Słomczyńskiej i Stanisławy Sochackiej; „Opolszczyzna w wielu smakach. Skarby dziedzictwa kulinarnego” autorstwa ks. Andrzeja Hanich.

Przygotowanie prażunków rozpoczyna się od dokładnego umycia i obrania ziemniaków. Należy zagotować je w dużej ilości, posolonej wody. Do ugotowanych ziemniaków należy wsypać kilka łyżek, wcześniej uprażonej mąki, zamieszać i raz jeszcze zagotować. Jeśli pozostało za dużo wody, ugotowane ziemniaki należy odcedzić i potłuc z wytworzonym z mąki krochmalem na gęstą masę.

Prandzunki nakładane są za pomocą łyżki. Podaje się je okraszone tłuszczem i podsmażonym boczkiem z cebulą i popija kefirem, maślanką lub kwaśnym mlekiem.

Prandzunki są potrawą sycącą i zazwyczaj stanowią posiłek jednodaniowy, który do dnia dzisiejszego sporządzany jest w wielu wiejskich domach na Śląsku.

Zupa rakowa to kremowa zupa, o pomarańczowo-czerwonym kolorze, delikatna w smaku.

Jej tradycyjna receptura pochodzi z Dublan w gminie Sambor w powiecie lwowskim, skąd została przywieziona do Chróściny w gminie Lewin Brzeski w województwie opolskim, zamieszkiwanej przez przesiedleńców z Kresów Wschodnich.

Przepis ten odtwarzany jest przez mieszkańców Chróściny do dnia dzisiejszego, jednak ze względu na trudność w dostępie do głównego surowca jakim są świeże raki, zupa rakowa serwowana jest najczęściej na specjalne okazje oraz święta. Jeszcze przed wybuchem drugiej wojny światowej na terenie województwa opolskiego chętnie jadano same gotowane raki z koprem i solą.

Raki określane były jako „barometr czystości wody”, a występowały najczęściej w okolicznych, podmokłych rowach. Aktualnie raki pozyskiwane są z rzeki Nysa Kłodzka, znajdującej się w niewielkiej odległości od wsi Chróścina, z hodowlanych stawów a także z okolicznych żwirowni, kamionek czy niewielkich rzek.

Tradycyjna zupa rakowa powinna być sporządzana ze świeżych raków, ponieważ do jej wykonania niezbędne są skorupki rakowe, na bazie których pozyskuje się masło rakowe, które stanowi jeden z podstawowych składników zupy.

Zupę rakową rozpoczyna się od sporządzenia jarzynowego wywaru z dodatkiem drobiu. W tym czasie należy ugotować raki w lekko osolonej wodzie z dodatkiem kopru. Ugotowane raki odstawia się do wystygnięcia, następnie obiera szyjki rakowe w celu odseparowania mięsa, a pozostałe resztki suszy. Ususzone skorupki, kleszcze, odnóża należy utłuc w moździerz, następnie włożyć do rondla, dodać trzy łyżki masła i podgrzać na wolnym ogniu przez około 15 minut, podlewając od czasu do czasu wcześniej przygotowanym bulionem.

Powstałe w trakcie gotowania masło rakowe należy zebrać z wierzchu i powtarzać czynność z dolewaniem bulionu jeszcze kilkukrotnie. Zebrane masło rakowe należy połączyć z odcedzonym rosołem i zaprawić śmietaną z mąką. Na koniec do zupy należy dodać mięso z raków i całość raz jeszcze zagotować. Zupa rakowa serwowana jest ze świeżo posiekanym koprem.

Zupa rakowa sporządzana według tradycyjnego przepisu prezentowana jest podczas licznych kulinarnych konkursów, m.in. w 2018 roku zdobyła I nagrodę oraz Grand Prix III konkursu na Potrawę Kresową, a w 2019 roku wygrała regionalny finał „Bitwa Regionów” województwa opolskiego.

Opolskie produkty na ministerialnej liście i rok ich wpisania

1. Ser domowy smażony z kminkiem, z czosnkiem, bez przypraw - 2005
2. Domowy ser parzony z kminkiem - 2006
3. Ser twarogowy z Olesna - 2013
4. Opolska rolada wołowa - 2007
5. Krupnioki z Górek - 2007
6. Zymloki z Górek / bułczanka z Górek - 2007
7. Leberwurst drobno mielony z Górek / wątrobianka z Górek - 2007
8. Leberwurst grubo mielony z Górek / pasztetowa z Górek- 2007
9. Salceson ozorkowy z Górek / presswurst ozorkowy z Górek - 2007
10. Salceson biały z Górek / presswurst biały z Górek - 2007
11. Żymlok opolski biały- 2007
12. Modziki - 2014
13. Krupniok śląski - 2014
14. Harynki w cebulowej zołzie - 2008
15. Karp niemodliński - 2015
16. Jabłka odmiany Berlepsch, znane też pod nazwą niemiecką Goldrenette Freiherr von Berlepsch, Roter Berlepsch- 2006
17. Stara odmiana jabłoni Königin - 2006
18. Stara odmiana jabłoni Książę Albrecht Pruski (nazwa niemiecka Prinz Albrecht von Preuβen, Albrechtsapfel)- 2006
19. Jabłka odmiany Grafsztynek prawdziwy, zwany też Grafsztynkiem z Grafsztynu (nazwy niemieckie Gravensteiner, Haferapfel)- 2006
20. Jabłka odmiany Wealthy - 2006-08-28
21. Modro kapusta (tj. kapusta czerwona) - 2007
22. Kapusta kiszona z Bobrowy - 2007
23. Ogórkowe pikle - 2013
24. Jeż – ciasto tortowe z masą kremową z czarnej porzeczki - 2005
25. Chałwy sezamowe - 2006
26. Chleb gogoliński - 2007
27. Śliszki – potrawa wigilijna - 2007
28. Kołocz śląski - 2007
29. Kretowina – ciasto biszkoptowe o smaku czekoladowym - 2007
30. Buchty śląskie, czyli kluski drożdżowe gotowane na parze- 2007
31. Opolskie ciasteczka ze skwarek (szpyrek)- 2007
32. Krajanki - 2010
33. Anyżki - 2011
34. Chleb mleczny praszkowski - 2011
35. Chrust/Chrustek/Chrustki/Faworki - 2014
36. Krośnicka szpajza - 2019
37. Babka zista - 2019
38. Olej głubczycki rzepakowy tłoczony na zimno - 2011
39. Masło z Olesna - 2013
40. Masło czyszeckie - 2020
41. Miody Popielowskie z Borów Stobrawskich - 2007
42. Miody rudnickie- 2010
43. Miody wołczyńskie - 2014
44. Gołąbki z kaszy gryczanej i ziemniaków - 2006
45. Kartoffelsalat (też szałot śląski, szałot kartoflany z boczkiem wędzonym)- 2006
46. Placki kartoflane z blachy - 2006
47. Pieróg postny ze Starych Kolni - 2006
48. Mołcka – potrawa wigilijna - 2006
49. Kluski śląskie (tzw. biołe kluski)- 2007
50. Wodzionka - 2007
51. Ścierka opolska - 2007
52. Germuszka (zwana też warmuszką, biermuszką) - 2007
53. Siemieniotka - 2007
54. Śląski żur na maślance - 2007
55. Śląskie niebo - 2007-05-14
56. Oberiba na gęsto - 2010
57. Pańczkraut – kapusta kiszona z ziemniakami - 2011
58. Makówka opolska - 2011
59. Polewka/polywka/zupa z maślanki - 2020
60. Zupa rakowa - 2020
61. Pranzunki/prandzonki - 2020
62. Nalewka orzechowa- 2005
63. Piwo miodowe- 2007
64. Kompot z kwity - 2014
65. Tej ziołowy - 2007
66. Kroszonka opolska - 2007
67. Makaron domowy z Makowic - 2009
68. Nudle - 2014