Wymogi wobec rolników zmienią się od 2023 roku. Zasada warunkowości zastąpi te wzajemnej zgodności i zazieleniania

Od miesięcy w Polsce trwają szkolenia dotyczące zmian w płatnościach dla rolników od 2023 roku. Wciąż tematy związane z dopłatami i wymogami są poruszane na dość dużym poziomie ogólności, jak mówią sami doradcy prowadzący szkolenia dla rolników.

Zastrzegają, że wiele zapisów wymaga uściślenia, brakuje szczegółowych rozporządzeń. Podkreślają również, że mimo to ważne jest, by już teraz zorientować się, co będzie obowiązkiem w 2023 i latach kolejnych, co wiąże się z dodatkowymi płatnościami, ale nie stanowi obowiązku.

Będę kolejne szkolenia o konkretnych ekoschematach, technicznym aspektom wnioskowania, Platforma do składania wniosków, czyli aplikacja eWniosekPlus jest w gruntownej przebudowie.

Warunkowość to pojęcie, które mieści szereg wymogów stawianych wszystkim gospodarstwom, które zamierzają wnioskować o jakiekolwiek płatności. Warunkowość to następca wzajemnej zgodności. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi wyjaśnia to tak:

Podstawowy, obowiązkowy element płatności bezpośrednich. Kładzie większy nacisk na kwestie środowiskowe i klimatyczne. Będzie połączeniem obecnych wymogów zazielenienia i zasady wzajemnej zgodności (w skład której wchodzą normy dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska – normy GAEC i podstawowe wymogi w zakresie zarządzania – wymogi SMR).

Warunkowość wskazuje normy (GAEC) i wymogi (SMR) w podziale na główne obszary oddziaływania, którymi ą klimat i środowisko; woda; gleba; różnorodność biologiczna i krajobraz; zdrowie publiczne, zdrowie zwierząt i zdrowotność roślin; dobrostan zwierząt.

Normy od 2023 roku zostały rozbudowane. Samo zazielenianie nie znika, znika płatność za zazieleniania, a wymogi zostają, tłumaczą specjaliści ODR. Przyjrzyjmy się owym normom i wymogom.

Norma GAEC 1: Utrzymywanie trwałych użytków zielonych w oparciu o stosunek powierzchni trwałych użytków zielonych do powierzchni użytków rolnych na poziomie krajowym.

Udział trwałych użytków zielonych (TUZ) w powierzchni gruntów rolnych w skali całego kraju nie może się zmniejszyć o więcej niż 5 proc. w stosunku do roku referencyjnego 2018.

ARiMR: dość istotnie zmieniła się metodyka obliczania wartości referencyjnej dla gospodarstw poniżej 5 ha, może się pojawić zmniejszenie o 5 proc.

Norma GAEC 2: Ochrona terenów podmokłych i torfowisk. Wdrożenie jest planowane od 2025 r. To nowa norma, szczegółowe przepisy do niej nie powstały. Sygnalizuje się dodatkowe wymogi ochronne dla podmokłych łąk, pastwisk.

Norma GAEC 3: Zakaz wypalania gruntów rolnych, czyli dobrze znany rolnikom.

Norma GAEC 4: Ustanowienie stref buforowych wzdłuż cieków wodnych. Ta norma również nie zaskoczy rolników, jednak nastąpi tu istotna zmiana.

Do tej pory strefy wynosiły 5, 10, 20 metrów do cieków wodnych, zbiorników, wód powierzchniowych, w tej chwili wprowadzony będzie zakaz stosowania nawozów i środków ochrony roślin w odległości co najmniej 3 metrów. Będzie to strefa wyłączona zawsze, podstawą weryfikacji będą rejestry zabiegów, nawożenia.

Doradcy zwracają uwagę, że w praktyce rolnicy nie stosowali tego zapisu, weryfikacja spełniania wymogu, była przepisywana jedna i ta sama powierzchnia, będzie podlegał weryfikacji każdorazowo, powierzchnia, na której nie stosowano zabiegów, będzie musiała być odliczona.

Norma GAEC 5: Zarządzanie orką w celu zmniejszenia ryzyka degradacji i erozji gleby, biorąc pod uwagę nachylenie terenu.

Dotyczy to gruntów o dużym nachyleniu, pojawia się nowość, do tej grunty na stokach o nachyleniu powyżej 20 proc., od 2023 r. powyżej 14 proc. To oznacza, że znacznie więcej gruntów będzie się kwalifikowało jako grunty narażone na degradację i erozję.

Na takich gruntach będzie konieczność zachowania pokrywy roślinnej od 1 listopada do 15 lutego (nie można wykorzystać jako ugór). Nie wykorzystuje się pod uprawę roślin wymagających utrzymywania redlin wzdłuż stoku.

Na gruntach ornych, położonych na stokach o nachyleniu ≥ 14%, wykorzystywanych pod uprawę roślin wieloletnich oraz w uprawach trwałych (sady – drzewa owocowe) położonych na tych stokach - utrzymuje się okrywę roślinną lub ściółkę w międzyrzędziach.

Norma GAEC 6: Minimalna pokrywa glebowa w najbardziej newralgicznych okresach. To nowa norma, która polega na tym, że: na powierzchni obejmującej co najmniej 80 proc. gruntów ornych, wchodzących w skład gospodarstwa rolnego musi być utrzymana okrywa ochronną gleby od 1 listopada do 15 lutego. Co zalicza się do takiej okrywy? Jako spełnienie wymogów normy uznaje się m.in.:

• okrywę roślinną (uprawy ozime, trawy na gruntach ornych, międzyplony ozime),
• pozostawienie ścierniska,
• grunty pokryte resztkami pożniwnymi czy mulczem.

Norma będzie weryfikowana o deklaracje rolnika i kontrole na miejscu. To duża zmiana, która na pewno będzie wpływała na produkcję rolną i dobór upraw, uważają doradcy.

Rolnicy pytają co w przypadku buraka cukrowego, którego zbiór odbywa się często w listopadzie? Dobrej odpowiedzi w połowie grudnia nie ma. Doradcy zbierają uwagi i przekazują do komisji monitorującej. Jeśli buraki mieszczą się w 20 proc. areału, nie stanowi problemu brak okrywy.

Norma GAEC 7: Zmianowanie i dywersyfikacja upraw na gruntach ornych

To kolejna nowość, choć z elementami znanymi z zazieleniania, która będzie obowiązywała gospodarstwa o powierzchni powyżej 10 ha gruntów ornych. Gospodarstwa będą zobowiązane do prowadzenia upraw na powierzchni co najmniej 40 proc. gruntów ornych w taki sposób, aby na każdej działce rolnej, na tych gruntach, w porównaniu z rokiem poprzednim, była prowadzona inna uprawa w plonie głównym.

Drugi z wymogów zobowiązuje do prowadzenia co najmniej 3 różnych upraw na gruntach ornych, przy czym uprawa główna nie może zajmować więcej niż 65 proc. gruntów ornych, a dwie uprawy główne łącznie nie mogą zajmować więcej niż 90 proc. gruntów ornych.

Mowa o następstwie roślin. Tu kolejne wskazanie doradców rolniczych na niebezpieczną interpretację części „na każdej z działek”, wątpliwość zgłoszona do komitetu monitorującego, zdanie wymaga przebudowy, by nie dzielić działek rolnych.

Podsumowując, na wszystkich gruntach ornych taka sama uprawa w plonie głównym nie może być prowadzona dłużej niż 3 lata. Obniżony został próg wielkości gospodarstw z powyżej 15 do powyżej 10 hektarów.

Korzystne jest rozróżnienie uprawy ozimej i jarej traktowane jako różne uprawy. Certyfikowane gospodarstwa z produkcją ekologiczną będą zwolnione z normy 7.

Norma GAEC 8: Utrzymanie elementów i obszarów nieprodukcyjnych. Dziedziczy w znacznej mierze po wymogach zazieleniania. Do tej pory trzeba było wskazać 5 proc. gruntów wyłączonych z produkcji, jak drzewa, zagajniki, w wielu gospodarstwach stałe elementy nie wystarczały, więc najpowszechniejszą praktyką było stosowanie poplonów jako wypełnienie praktyki.

Po 2023 roku zasada warunkowości norma 8 mówi, że mamy wyłączyć 4 proc., ale nie ma mowy o wymienności na poplony. Tylko elementy nieprodukcyjne. Istnieje możliwość wymienności, ale wtedy przyjmujemy wariant 7 proc. z czego 3 i tak muszą zajmować powierzchnia nieprodukcyjne wyłączone naturalnie lub ugorowane, pozostałe 4 proc. yo mogą być poplony, rośliny wiążace - rośliny motylkowate, i miododajne na gruntach ornych (przelicznik 1,5).

W 2023 roku zawieszenie stosowania norm i wymogów będzie stosowane w odniesieniu do 2 norm. W całości będzie to norma 7 i częściowo norma 8.

Norma 7 w 2023 roku będzie wyłączona w całości. Chodzi o zmianowanie, które nie będzie wymogiem, nie będzie kontrolowane, w całości. Jak wspomnieliśmy, norma 8 zostanie zawieszona w części w 2023, pojawi się możliwość deklarowana uprawy na gruntach ugorowanych, celem derogacji dla obu norm jest zapewnianie bezpieczeństwa żywnościowego.

Co ważne w przypadku upraw na ugorze, mogą to być tylko rośliny służące do produkcji żywności, wyłącznie uprawy jare. Wyłączone ze zwolnienia są: soja, kukurydza, zagajniki w krótkiej rotacji (rośliny energetyczne lub ozdobne). Kukurydza i soja to rośliny przede wszystkim paszowe, więc nie mieszczą się w kategorii.

Norma GAEC 9: Zakaz przekształcania lub zaorywania TUZ wyznaczonych jako cenne na obszarach Natura 2000.

Rolnicy są zobowiązani do przestrzegania zakazu przekształcania lub zaorywania cennych trwałych użytków zielonych, które zostaną wyznaczone na obszarach Natura 2000, w oparciu o opracowywane przez właściwy organ nowe i zaktualizowane plany zadań ochronnych (PZO) i plany ochrony (PO) dla poszczególnych obszarów Natura 2000.

Sankcje będą stosowane do wszystkich płatności bezpośrednich, ponadto grunty przekształcone z TUZ na orny zostaną całkowicie pozbawione płatności.