Ziemia rolna. W 2021 roku planowane są zmiany w ustawie o scalaniu i wymianie gruntów

Ustawa miałaby odpowiedzieć na aktualne problemy. Autorzy wskazują w uzasadnieniu, że brakuje określonej procedury przeprowadzania postępowania scaleniowego w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii.

"W związku z ograniczeniami wynikającymi z wprowadzenia w Polsce stanu epidemii, obowiązujące przepisy istotnie ograniczają możliwość przeprowadzania postępowań scaleniowych, a w szczególności organizowania zebrań uczestników scalenia i podejmowania uchwał w warunkach zapewniających bezpieczeństwo uczestnikom postępowania. Aktualnie obowiązujące unormowania zawarte w ustawie z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów nie przewidują bowiem możliwości organizowania zebrań oraz wykonywania prawa głosu z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej".

Drugi powód, dla którego powstała propozycji zmian, dotyczy potrzeby usprawnienia oraz przyspieszenia procedury prowadzenia postępowań scaleniowych w trybie ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. z 2018 r. poz. 908, z późn. zm.).

W okresie 2004-2019 w Polsce wykonano scalenia i wymiany gruntów na obszarze 206 470 ha, co średnio rocznie stanowiło powierzchnię 12 904 ha. Zlecane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi ekspertyzy wskazują, że obecnie postępowaniem scaleniowym należałoby objąć łącznie 2 mln 967 tys. ha gruntów rolnych. Natomiast analizy wskazują, że na obszarze kraju, gdzie występuje jeszcze tzw. pierwotna szachownica gruntów (obszar byłego zaboru austriackiego i rosyjskiego) i prace scaleniowe nie były dotąd prowadzone, istnieje potrzeba objęcia scaleniem w pierwszej kolejności obszaru ok. 1 mln ha gruntów.

Z analizy danych w tym zakresie, dotyczących niektórych krajów UE wynika, że wielkość ta wynosi w skali roku nawet do 3% powierzchni gruntów rolnych danego kraju, co w warunkach polskich oznaczałoby powierzchnię ok. 450 000 ha rocznie. W celu osiągnięcia tej wielkości, zasadna jest zmiana niektórych przepisów ustawy.

Obecnie obowiązujące przepisy ustawy o scalaniu i wymianie gruntów nie regulują sposobu doręczania decyzji o odmowie wszczęcia postępowania scaleniowego oraz decyzji organu wyższego stopnia w tego typu sprawach. Ponadto, ze względu na terminy agrotechniczne związane z przenoszeniem przez rolników swojej działalności na grunty wydzielone im w postępowaniu scaleniowym, problemem jest zbyt długie rozpatrywanie przez wojewodów odwołań od decyzji o zatwierdzeniu projektu scalenia gruntów, jak i skarg na ostateczne decyzje przez sądy administracyjne.

Kolejny powód: Wykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 kwietnia 2019 r. sygn. akt SK 21/17, czyli w skrócie - uporządkowanie przepisów.

Autorzy projektu w uzasadnieniu podają również potrzebę ujednolicenia przepisów ustawy z dnia 17 lutego 1960 r. o utracie mocy prawnej niektórych ksiąg wieczystych (Dz. U. poz. 67, z późn. zm.) oraz przepisów ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów w zakresie organu właściwego do ujawnienia nowego stanu prawnego w księgach wieczystych wynikającego z decyzji o zatwierdzeniu projektu scalenia lub wymiany gruntów. "W obecnie obowiązującym art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 17 lutego 1960 r. o utracie mocy prawnej niektórych ksiąg wieczystych jako organ właściwy wskazany jest wójt (burmistrz, prezydent miasta), natomiast organem właściwym do przeprowadzania postępowania scaleniowego jest starosta".

Pojawia się też potrzeba ujednolicenia trybu zawiadamiania stron oraz sposobu doręczeń decyzji o ustaleniu gleboznawczej klasyfikacji gruntów wydawanych w przypadku przeprowadzania gleboznawczej klasyfikacji gruntów z urzędu na gruntach objętych postępowaniem scaleniowym, zgodnie ze sposobem określonym w art. 28 ust. 1 i 2 oraz art. 31 ustawy, tj. w drodze obwieszczenia.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami w zakresie gleboznawczej klasyfikacji gruntów, tj. w ustawie z dnia 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2020 r. poz. 2052) oraz rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 12 września 2012 r. w sprawie gleboznawczej klasyfikacji gruntów (Dz. U. poz. 1246), zawiadamianie stron oraz doręczenie decyzji o ustaleniu gleboznawczej klasyfikacji gruntów odbywa się za pokwitowaniem przez operatora pocztowego na adres wskazany w ewidencji gruntów i budynków. Przy przeprowadzaniu gleboznawczej klasyfikacji gruntów z urzędu na gruntach objętych postępowaniem scaleniowym, z uwagi na dużą liczbę stron postępowania zasadnym jest umożliwienie zastosowania trybu doręczeń w formie obwieszczenia.

Zmiany w scalaniu i wymianie gruntów. Rekomendowanew projekcie ustawy rozwiązania

1. Uregulowanie procedury postępowania w przypadku wprowadzenia na części albo na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej stanu nadzwyczajnego, stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii. W celu maksymalnego ograniczenia bezpośrednich kontaktów międzyludzkich w okresie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, w projekcie zawarto regulacje umożliwiające wykorzystanie środków komunikacji elektronicznej przy realizacji zadań związanych z przeprowadzaniem postępowań scaleniowych. Rezygnacja z odczytywania postanowienia o wszczęciu postępowania scaleniowego oraz decyzji o zatwierdzeniu projektu scalenia gruntów na zebraniach uczestników scalenia przyczyni się do usprawnienia przeprowadzanego postępowania administracyjnego, a w szczególności do ograniczenia bezpośrednich kontaktów międzyludzkich.
2. Usprawnienie oraz przyspieszenie prowadzenia postępowań scaleniowych nastąpi w szczególności poprzez wprowadzenie terminów dla wojewodów i sądów administracyjnych do rozpatrywania odwołań i skarg, na wzór specustaw, co pozwoli na wykonywanie ostatecznych decyzji o zatwierdzeniu projektu scalenia w racjonalnych ramach czasowych. Wprowadzenie ograniczenia w postępowaniu przed organem odwoławczym oraz przed sądem administracyjnym w uchylaniu decyzji o zatwierdzeniu projektu scalenia lub wymiany gruntów w całości oraz stwierdzaniu jej nieważności w całości, gdy wadą dotknięta jest decyzja jedynie w części dotyczącej gruntów niektórych uczestników scalenia lub wymiany. Proponowana zmiana ma zapobiec sytuacjom, gdy z powodu niektórych (nielicznych) uczestników scalenia gruntów kontestujących potrzebę przeprowadzenia scalenia, w obecnym stanie prawnym, sądy administracyjne w kilka lat po zakończeniu scalenia, uchylają/stwierdzają nieważność całej decyzji, niwecząc olbrzymi wysiłek włożony w realizację projektów scaleniowych. Wprowadzenie możliwości zamieszczania informacji o wydaniu m.in. decyzji o zatwierdzeniu projektu scalenia oraz miejscu jej wywieszenia na stronach podmiotowych biuletynu informacji publicznej organu, który wydał decyzję. Doprecyzowane zostanie także brzmienie dotychczasowych przepisów ustawy o scalaniu i wymianie gruntów w zakresie sposobu doręczania decyzji o odmowie wszczęcia postępowania scaleniowego zarówno przez starostę, jak i przez wojewodę oraz decyzji wojewody w przedmiocie zatwierdzenia projektu scalenia gruntów w sposób analogiczny do doręczania decyzji starosty zatwierdzającej projekt scalenia gruntów. Ponadto projekt ustawy zmieniającej wprowadza dodatkowe zagadnienia dotyczące wskazania czynności związanych z ustawowym zabezpieczeniem praw uczestników scalenia.
3. Zmiana definicji celu scalenia gruntów związana jest z szerszym zakresem wykonywanych prac scaleniowych, który obok poprawiania warunków gospodarowania w rolnictwie i leśnictwie przyczynia się do szeroko pojętego rozwoju obszarów wiejskich.
4. Wprowadzenie definicji gospodarstwa rolnego zawierającej szczególną normę obszarową rozwieje wątpliwości, które pojawiają się w związku z interpretacją przepisu w zakresie sposobu zaliczania gospodarstw rolnych do weryfikacji wniosków o wykonanie scalenia gruntów.
5. Doprecyzowanie czynności związanych z ustaleniem granic obszaru scalenia lub wymiany (tzw. granic zewnętrznych) wykonywanych po wszczęciu postępowania scaleniowego lub wymiennego poprzez wskazanie możliwych do zastosowania trybów ustalenia tych granic, tj. wznowienie znaków granicznych, wyznaczenie punktów granicznych ujawnionych uprzednio w ewidencji gruntów i budynków lub ustalenie przebiegu granic działek ewidencyjnych.
6. Włączenie przedstawiciela gminy do komisji doradczej w związku z tym, że realizacja polityki przestrzennej odbywa się na poziomie gminy.
7. Rezygnacja z konieczności szacowania wartości drzewostanów na potrzeby postępowania scaleniowego przez rzeczoznawcę majątkowego na zasadach określonych w przepisach o gospodarce nieruchomościami. W przypadku, gdy do oszacowania drzewostanów wymagane będzie posiadanie wiadomości specjalnych, starosta jako organ prowadzący postępowanie scaleniowe będzie mógł powołać biegłego zgodnie z art. 84 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego, którym może być także rzeczoznawca majątkowy.
8. Doprecyzowanie skutków ostatecznej decyzji o zatwierdzeniu projektu scalenia lub wymiany gruntów oraz wskazanie starosty jako organu właściwego do występowania z wnioskiem do sądu wieczysto-księgowego o dokonanie wpisów w księgach wieczystych w zakresie zmian wynikających z decyzji o zatwierdzeniu projektu scalenia lub wymiany gruntów.
9. Usprawnienie procesu ustalania uczestników postępowania scaleniowego w związku z brakiem konieczności ustalania spadkobierców zmarłych stron, przy jednoczesnym braku możliwości prawnych zobligowania ich do wszczynania postępowań o stwierdzenie nabycia spadku.
10. Wykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 kwietnia 2019 r. sygn. akt SK 21/17 w zakresie umożliwienia wydania ostatecznej decyzji zatwierdzającej projekt scalenia gruntów na podstawie art. 158 § 2 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 256), poprzez wprowadzenie zmiany dotychczasowej treści art. 33 ust. 2, która będzie uwzględniać wyrok Trybunału.
11. Zmiana ustawy z dnia 17 lutego 1960 r. o utracie mocy prawnej niektórych ksiąg wieczystych, o charakterze porządkowym, polega na wskazaniu starosty zamiast wójta (burmistrza, prezydenta miasta), jako organu właściwego do złożenia zawiadomienia, na podstawie którego sąd prowadzący księgi wieczyste wydaje postanowienie o zamknięciu ksiąg wieczystych założonych przed dniem 1 stycznia 1947 r. dla nieruchomości ziemskich objętych postępowaniem scaleniowym lub wymianą gruntów lub ksiąg wieczystych założonych po dniu 1 stycznia 1947 r. dla nieruchomości ziemskich objętych scaleniem lub wymianą, jeżeli uwidoczniony w nich stan nie jest zgodny ze stanem wykazanym w ewidencji gruntów i budynków.
12. Zmiana ustawy z dnia 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i kartograficzne w celu ujednolicenia zastosowania trybu zawiadamiania stron oraz sposobu doręczeń decyzji o ustaleniu gleboznawczej klasyfikacji gruntów wydawanych w przypadku przeprowadzania gleboznawczej klasyfikacji gruntów z urzędu na gruntach objętych postępowaniem scaleniowym, zgodnie ze sposobem określonym w art. 28 ust. 1 i 2 oraz art. 31 ustawy, tj. w drodze obwieszczenia. Zmiana ta znacznie uprości i skróci procedurę przeprowadzania z urzędu takich postępowań w zakresie gleboznawczej klasyfikacji gruntów.