W Uniwersyteckim Centrum Przyrodniczym Uniwersytetu w Białymstoku pojawił się latający pterozaur

Rekonstrukcję latającego gada, o rozpiętości skrzydeł 180 cm, można zobaczyć na wystawie stałej Filogeneza zwierząt tkankowych, podwieszoną do sufitu sali.

- Marzenia naszych najmłodszych gości, którzy fascynują się światem dinozaurów, spełniły się. W naszym Centrum pojawił się nowy mieszkaniec – pterozaur. Można śmiało powiedzieć, że era dinozaurów i latających gadów zawitała do UCP. Dzięki temu eksponatowi pogłębimy fascynację dzieci zwierzętami z parku jurajskiego i wpłyniemy na rozwój ich kreatywności – mówi dr Anna Matwiejuk, dyrektor Uniwersyteckiego Centrum Przyrodniczego im. Profesora Andrzeja Myrchy.

Model pterozaura wykonała firma „Kamyk” Piotr Menducki z Ostrowca Świętokrzyskiego. Każdy detal budowy gada konsultowany był z dr Natalią Jagielską – geolożką i paleontolożką z Uniwersytetu w Edynburgu i jednocześnie kuratorką zbiorów paleontologicznych w Muzeum Lyme Regis położonym na Wybrzeżu Jurajskim w Dorset w Anglii.

Pterozaury były pierwszymi zwierzętami po owadach, a zarazem największymi kręgowcami, jakie wzbiły się w powietrze i które rozwinęły umiejętność aktywnego lotu. Były władcami mezozoicznego nieba. Niektóre pterozaury pod względem rozmiarów zdecydowanie przerastały ptaki, a tym bardziej nietoperze.

Z języka greckiego pteron oznacza skrzydła, natomiast sauros jaszczurkę, więc pterozaur dosłownie oznacza latającą jaszczurkę. Pterozaury nie były jaszczurkami, ani dinozaurami. Wyewoluowały na osobnej gałęzi drzewa genologicznego gadów - zalicza się je do archozaurów.

Do dnia dzisiejszego odkryto ok. 60 rodzajów i 120 gatunków pterozaurów. Latały dzięki błonom skrzydłowym rozciągniętym między kończynami i wsparciu skrzydła na czwartym, olbrzymim palcu. Ich lekki szkielet zbudowany był z kości, wypełnionych beleczkami kostnymi, które w przekroju wyglądały jak sieć. W przeciwieństwie do błony lotnej nietoperza czy skrzydeł ptaków, błona lotna pterozaurów była narażona na uszkodzenia. Pterozaury dzielimy na dwie grupy: na wczesne pterozaury żyjące od mniej więcej 225 milionów do 125 milionów lat temu, zwane ramforynchami (które miały długie ogony i zęby) oraz młodsze pterozaury zwane pterodaktylami (które w większości miały zdecydowanie krótsze ogony i niektórym brakowało zębów), żyjące od 163 milionów do 66 milionów lat temu.

- W Uniwersyteckim Centrum Przyrodniczym prezentujemy przedstawiciela rodzaju Rhamphorynchus, wczesnego pterozauza, żyjącego w okresie późnej jury (155 – 140 mln lat temu) na terenie Europy, głównie na terenie dzisiejszych Niemiec, gdzie gnieździł się na nadmorskich urwiskach. Miał skrzydła zbudowane ze skórnej błony o rozpiętości co najmniej 2 metrów oraz długie szczęki z ostrymi zębami. Osiągał długość około 1 metra i masę zaledwie 2 kilogramów. Na końcu długiego ogona miał romboidalny płat, który pełnił rolę steru podczas lotu. Miał znakomity wzrok i dzięki temu polował na ryby i głowonogi. W czasie godów mógł tworzyć kilkutysięczne kolonie na skałach, jak współczesne nadmorskie ptaki – dodaje dr Anna Matwiejuk.

Pterozaury nie przetrwały niszczycielskiego masowego wymierania pod koniec kredy. Zdaniem badaczki z UwB nie należy jednak pterozaurów traktować jako ewolucyjnej porażki.

- Cechowały się one dużą zdolnością adaptacji, bytując w zróżnicowanych warunkach środowiskowych przez ponad 150 milionów lat. Były pierwszymi kręgowcami, które dokonały niemal niemożliwego wyczynu lotu i zrobiły to w inny sposób niż ptaki czy nietoperze. Ich umiejętności lotnicze inspirują nas do badań poza obszarami paleontologii. Naukowcy pracujący dla sił zbrojnych Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej współpracują z paleontologami badającymi pterozaury w celu opracowania nowego samolotu inspirowanego tymi latającymi gadami. Zwierzęta te są dowodem na wszechstronność i innowacyjność natury oraz pokazują, że zapis kopalny może nas zaskakiwać i inspirować tak wyjątkowymi zwierzętami, że gdyby nie zostały zamienione w kamień miliony lat temu, nigdy byśmy nie wiedzieli o ich istnieniu – podsumowuje dyrektor UCP.

Dzięki rekonstrukcji modelu jurajskiego pterozaura w Uniwersyteckim Centrum Przyrodniczym można teraz jeszcze dokładniej prześledzić ewolucję zwierząt i zobaczyć, jak wielkie jurajskie gady szybowały w przestworzach nad głowami dinozaurów.

UCP można zwiedzać od poniedziałku do czwartku w godzinach 9.00 - 15.00 oraz w piątki od 9.00 do 14.00.

Zobacz też: