NFOŚiGW dla polskiego rolnictwa

Najnowszym prorolniczym i proekologicznym projektem NFOŚiGW, którego budżet wkrótce ma być jeszcze znacznie zwiększony, jest program „Energia dla wsi” uruchomiony nieco ponad rok temu, 25 stycznia 2023 r. W jego ramach rolnicy i spółdzielnie energetyczne mogą ubiegać się o dofinansowanie na budowę instalacji odnawialnych źródeł energii (OZE).

Głównym motywem przygotowania i wdrożenia programu „Energii dla wsi” było okazanie finansowego wsparcia polskiej wsi, upowszechnienie i wzrost wykorzystania OZE w gminach wiejskich i wiejsko-miejskich, zapewnienie stabilnych dostaw energii na obszarach wiejskich oraz ogólna ochrona środowiska i klimatu poprzez zmniejszanie emisji do atmosfery gazów cieplarnianych, szkodliwych substancji i pyłów. Trzeba jednak zaznaczyć, że równie istotny bodziec do uruchomienia programu „Energia dla wsi” stanowiły starania o zapewnienie Polsce, Polkom i Polakom, niezależności i samowystarczalności energetycznej w obliczu wojny za naszą wschodnią granicą oraz niestabilnej sytuacji na światowym rynku nośników energii.

Beneficjentami programu „Energia dla wsi” są głównie rolnicy, lecz nie tylko oni. O wsparcie mogą ubiegać się również spółdzielnie energetyczne – te dopiero powstające, jak i te już istniejące – oraz ich członkowie. Forma dofinansowania (bezzwrotna lub zwrotna) jest uzależniona od rodzaju instalacji. W przypadku dofinansowania do instalacji fotowoltaicznych lub turbin wiatrowych możliwe jest ubieganie się o pożyczkę do 100 proc. kosztów kwalifikowanych, a w przypadku biogazowni i elektrowni wodnych dochodzi możliwość starania się o dotację w wysokości do 65 proc. kosztów kwalifikowanych. Wnioskujący o dotację może ubiegać się o dopłatę o maksymalnej wartości 20 mln zł, z kolei w przypadku starających się o pożyczkę kwota maksymalna wynosi 25 mln zł. Dofinansowanie będzie pochodzić z Funduszu Modernizacyjnego.

Pierwotnie całkowity budżet programu „Energia dla wsi” wynosił 1 mld zł, a na pierwszy nabór, który rozpoczął się 25 stycznia 2023 r. przeznaczono 100 mln zł. Jednak ze względu na duże zainteresowanie inwestycjami w zieloną energię na terenach wiejskich w ramach programu „Energia dla wsi”, postanowiono znacznie zwiększyć pulę środków w tym projekcie, co rekomendowało Ministerstwo Klimatu i Środowiska. Zarząd Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na początku lutego 2024 r. przyjął decyzję o zwiększeniu budżetu z 1 mld zł do aż 3 mld zł. Ta zmiana w programie priorytetowym uzyskała pozytywną opinię Rady Konsultacyjnej Funduszu Modernizacyjnego. Następnie złożono formularz wsparcia do Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) w celu potwierdzenia zgodności z Dyrektywą ETS. Jeśli EBI pozytywnie zaopiniuje zmianę programu, to NFOŚiGW będzie procedował dalej zwiększenie budżetu programu. Równocześnie zarząd NFOŚiGW wystąpił do EBI o wypłatę kolejnej transzy zaliczki w ramach programu „Energia dla wsi”.

Zwiększenie budżetu nie zmieni ani celu, ani zasad funkcjonowania programu „Energia dla wsi”. Nadal w jego ramach udzielane będzie wsparcie finansowe dla takich inwestycji, jak instalacje fotowoltaiczne, turbiny wiatrowe, biogazownie, elektrownie wodne oraz magazyny energii. Beneficjenci, czyli rolnicy lub spółdzielnie energetyczne nadal będą mogli otrzymywać dotacje do 65 proc. kosztów kwalifikowanych inwestycji w OZE – w wysokości do 20 mln zł oraz pożyczki do 100 proc. kosztów kwalifikowanych proekologicznego przedsięwzięcia – w wysokości do 25 mln zł.

Program „Energia dla wsi” to szansa na zintensyfikowanie transformacji energetycznej na obszarach wiejskich w sposób zrównoważony – bez ograniczania rozwoju produkcji rolnej i produkcji żywności. Ideą realizacji tego projektu jest to, aby inwestycje w OZE na obszarach wiejskich miały wymiar lokalny, wykorzystywały dostępne na miejscu zasoby oraz odpowiadały potrzebom tamtejszych społeczności.

Dzięki realizacji programu „Energia dla wsi” zwiększy się dostępność oraz skala inwestycji w OZE podejmowanych przez rolników oraz osoby i podmioty zainteresowane współpracą w ramach spółdzielni energetycznych. Taka forma wsparcia finansowego z NFOŚiGW sprzyja temu, aby polska wieś odnosiła podobne korzyści, jak te, które są udziałem „miejskich” przedsiębiorstw energetycznych inwestujących w OZE. Realizacja programu „Energia dla wsi” oznacza dodatkowe dochody dla rolników i jednocześnie wpływa na znaczne obniżenie kosztów pozyskania energii przez mieszkańców obszarów wiejskich.

Istotną formą wsparcia dla rolnictwa jest dofinansowywanie usuwania azbestu, czyli szkodliwego dla zdrowia materiału (włóknisty glinokrzemian), z którego niegdyś produkowano m.in. płyty do budowy dachów, popularne zwłaszcza na wsiach. W zakresie dotyczącym usuwania tego rodzaju pokryć dachowych NFOŚiGW rozszerzył „Ogólnopolski program finansowania usuwania wyrobów zawierających azbest”, dodając jego część 2 pod nazwą: „Przedsięwzięcia w zakresie zbierania, transportu oraz unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest realizowane w gospodarstwach rolnych”. Główny cel to unieszkodliwienie odpadów zawierających azbest (pokryć dachowych z budynków gospodarczych) na posesjach należących do rolników.

Budżet programu ze środków NFOŚiGW wynosi do 200 mln zł, a planowaną wartość wskaźnika osiągnięcia celu wyznaczono na co najmniej 285 714 ton unieszkodliwionych odpadów. Program realizowany będzie w latach 2023–2027, przy czym podpisywanie umów z beneficjentami końcowymi potrwa do 30 września 2026 r., a środki wydatkowane będą do 31 marca 2027 r. Beneficjentem programu są wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki Wodnej (WFOŚiGW), końcowymi beneficjentami – jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, natomiast ostatecznymi odbiorcami korzyści będą rolnicy – beneficjenci Działania A1.4.1 w ramach Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPOiZO), którym Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) wypłaciła i rozliczyła środki na realizację przedsięwzięcia w ramach inwestycji objętej KPOiZO.

Obecnie rozstrzygnięty został nabór skierowany do WFOŚiGW – do kwoty 100 mln zł. Wysokość udostępnianych środków finansowych dla każdego z wojewódzkich funduszy została określona na podstawie danych, które udostępniła ARiMR w wyniku zakończenia naboru wniosków na wymianę pokryć dachowych z materiałów szkodliwych dla zdrowia lub środowiska w gospodarstwach rolnych.

W kontekście finansowego wspierania przez NFOŚiGW polskiego rolnictwa wymienić należy również program pod nazwą: „Usuwanie folii rolniczych i innych odpadów pochodzących z działalności rolniczej”. Dotychczas przeprowadzony został w 2019 r. nabór pilotażowy w 7 gminach województwa mazowieckiego, a następnie trzy ogólnopolskie nabory wniosków w latach: 2019, 2021 i 2023.

W ramach pierwszego ogólnopolskiego naboru, trwającego od 9 września do 20 grudnia 2019 r. , złożonych zostało 1121 wniosków. W fazie realizacji ostatecznie znalazło się 861 umów, na podstawie których wypłacono ponad 24 mln zł dotacji. W drugim naborze (odbywał się od 28 czerwca do 15 września 2021 r.) złożonych zostało 920 wniosków, przy czym finalnie do realizacji przyjęto 853 umowy, które były podstawą do wypłacenia ponad 22 mln zł. Trzeci nabór (trwał od 2 stycznia do 31 marca 2023 r.) zakończył się przyjęciem 935 wniosków i zawarciem 909 umów na łączną kwotę ponad 34 mln zł. Do 5 lutego 2024 r. wypłacono ponad 7 mln zł dotacji.

Beneficjentami programu są jednostki samorządu terytorialnego, a ostatecznymi odbiorcami korzyści – posiadacze odpadów z folii rolniczych, siatki i sznurka do owijania balotów, opakowań po nawozach i typu „big bag”, czyli w praktyce – rolnicy. Dofinansowanie w tym programie to dotacja do 100 proc. kosztów kwalifikowanych, z zastrzeżeniem, że kwota dotacji nie może przekroczyć iloczynu 500 zł i wyrażonej w tonach masy odpadów.

Program „Usuwanie folii rolniczych i innych odpadów pochodzących z działalności rolniczej” ma na celu doraźne sfinansowanie usunięcia odpadów, które zostały nagromadzone w gospodarstwach rolniczych ze względu na problemy organizacyjne i ekonomiczne związane z ich zagospodarowaniem. Łącznie w regionalnym naborze pilotażowym oraz trzech naborach ogólnopolskich odzyskowi lub unieszkodliwieniu poddanych zostanie ponad 170 tys. ton folii, siatki, sznurka oraz opakowań wykorzystywanych w rolnictwie.

Inną formą wspierania rolnictwa jest „Ogólnopolski program regeneracji środowiskowej gleb poprzez ich wapnowanie”. To projekt zasilany środkami NFOŚiGW i WFOŚiGW. Obsługą programu zajmują się fundusze wojewódzkie we współpracy z Okręgowymi Stacjami Chemiczno-Rolniczymi. Środki NFOŚiGW to 300 mln zł w latach 2019–2024, a łącznie ze środkami z WFOŚiGW przeznaczono na program 314 mln zł. Beneficjentem programu są posiadacze użytków rolnych o pH gleby poniżej lub równej 5,5. Koszty kwalifikowane obejmują koszty zakupu wapna nawozowego lub środka wapnującego z wyłączeniem kosztów transportu i rozsiewania.

W ramach dwóch naborów wniosków dla WFOŚiGW przeprowadzonych w latach 2019 i 2020 alokacja w wysokości 300 mln zł została wyczerpana. Okres kwalifikowalności kosztów w programie minął 31 października 2023 r., a WFOŚiGW zakończyły już nabory. W 2024 r. trwają jeszcze wypłaty środków z już złożonych wniosków. Program cieszył się dużym zainteresowaniem rolników i przynosi znaczne efekty środowiskowe. Według danych przekazanych przez WFOŚiGW, do tej pory pozytywnie rozpatrzono 66 328 wniosków producentów rolnych, które opiewały na łączną kwotę dotacji w wysokości niemal 285 mln zł. Wapnowaniu poddano gleby o powierzchni 485 851 ha. Po weryfikacji wszystkich wniosków i zrealizowaniu wszystkich wypłat te wartości jeszcze istotnie wzrosną.