Jaka będzie zima? Ludowe sposoby przewidywania pogody. Gdy jesień zamglona, zima zaśnieżona?

Ludowa mądrość i powiązanie zależności między zachowaniem przyrody a warunkami atmosferycznymi przetrwały w licznych powiedzeniach. Jedne nawiązują do stanu roślin i zachowań zwierząt, inne do pogody w dniu upamiętniającym jednego ze świętych.

Jak szybko nadejdzie, czy będzie mroźna albo śnieżna, czy długo potrwa? To wszystko można wyczytać w ludowych przysłowiach i obserwując przyrodę. Tak przynajmniej robili nasi przodkowie, zanim upowszechniły się naukowe pomiary i środki masowego przekazu. Zamiast w ekran telewizora, wpatrywano się w liście drzew, norki myszy, krety, niedźwiedzie czy ptaki.

• Jak niedźwiedź budę buduje, to zima się szykuje.
• Liść na drzewie mocno się trzyma - nie tak prędko będzie zima.
• W październiku jak liście z drzew nie spadają, będzie tęga i ostra zima.
• Jak we wrześniu krety kopią po nizinach, będzie wietrzno, ale lekka zima.
• We wrześniu gdy tłuste ptaki, sroga się zima da ludziom we znaki.
• Jeżeli w żniwa mysz w polu gniazdo wysoko zakłada, znak to, że zima srogie śniegi zapowiada.

W przysłowiach zawarto również przepowiednie przebiegu zimy, na przykład: „Kiedy ptaki w zimę śpiewają, to w maju im dzioby pozamarzają” albo „W pierwszym tygodniu grudnia gdy pogoda stalą, będzie zima długo biała”.

Przebieg zimy warunkował późniejsze zbiory z pól, co mieszkańcy wsi odczuwali w spiżarniach: „Zima bez śniegu – lato bez chleba”.

Pogoda w dniach upamiętniających świętych chrześcijańskich również była odczytywana jako wróżba na nadchodzący czas. Oto kilka przykładów:

• Od świętego Marcina zima się zaczyna.
• Na świętego Józefa pięknie, zima szybko pęknie.
• Gdy ciepło na Dominika, ostra zima nas dotyka.
• Gdy słońce świeci na Jakuba, to będzie zima długa.
• Gdy deszcz w świętego Michała, będzie łagodna zima cała.
• Gdy wietrzno w Michała, będzie mroźna zima cała.
• Gdy na Wszystkich Świętych ziemia mrozem skrzepła, to gadają ludzie starzy, że zima będzie ciepła.

Zależność pogody w czasie poprzedzającym zimę także znalazła odzwierciedlenie w powiedzeniach. Poniżej przykłady:

• Gdy październik ciepło trzyma, zwykle bywa mroźna zima.
• Jeśli upały w sianokosy i żniwa, to zima ostra i dokuczliwa, a jeżeli słota, to w zimie dużo błota
• Gdy łagodna jesień trzyma, będzie krótka, ostra zima.
• Gdy jesień zamglona zima zaśnieżona
• Kiedy październik śnieżny i chłodny, to styczeń zwykle łagodny

Powyższe przykłady są tylko wybranymi z setek innych o pogodzie. Zdecydowanie więcej jest tych krótkoterminowych, wiązanych ze zjawiskami na niebie czy reakcjami zwierząt. Pisała Bożena Błaszczyńska w publikacji „Wieści pogodowe według meteorologii ludowej” z 2010 roku pisze, że przysłowia związane z prognozami długoterminowymi „w większości nie mają żadnego meteorologicznego uzasadnienia. Niektóre są dokładne, inne trochę mniej, ale i tak wszystkie są dyskusyjne”.

Znalezienie powszechnie akceptowanego przysłowia dotyczącego prognozy długoterminowej jest nawet trudniejsze niż przysłowia o prognozie krótkoterminowej. Z reguły przysłowia dotyczące długich prognoz znacznie różnią się w poszczególnych krajach, bo zależą w dużym stopniu od cech klimatycznych danego regionu.

W pierwszych dniach września Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej opublikował Eksperymentalną prognozę długoterminową temperatury i opadu na październik 2023 r. – styczeń 2024 r. Wynika z niej, że grudzień będzie cieplejszy i bardziej mokry niż wskazuje norma wieloletnia z okresu 1991-2020. W styczniu 2024 roku średnia temperatura ma utrzymać się w normie, opady powyżej normy.