Kiedy jest Wielkanoc 2023? Trwa Wielki Post, czyli czas wyczekiwania. Co w tym okresie jedli nasi przodkowie na dawnej wsi?

Wielki Post w Kościele katolickim rozpoczyna się w Środę Popielcową, która w 2023 roku przypada 22 lutego. Potrwa do Triduum Paschalnego. Wielki Post jest wyczekiwaniem Wielkiej Niedzieli (9 kwietnia). To okres pokuty trwającej 40 dni. Co ważne, nie wlicza się sześciu niedziel, które w ciągu całego roku są radosnymi wspomnieniami Zmartwychwstania.

Wielki Post kończy się Mszą Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek. Wówczas katolicy rozpoczynają obchody Triduum Paschalnego Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa:

• Wielki Piątek 7 kwietnia 2023,
• Wielka Sobota 8 kwietnia 2023,
• Wielka Niedziela (Wielkanoc) 9 kwietnia 2023.

Dawniej, zwłaszcza na wsi, kolejne niedziele Wielkiego Postu nazywano: Wstępna, Sucha, Głucha, Śródpostna, Czarna, Palmowa, Wielka. Niedziela Palmowa 2023 przypadnie 2 kwietnia.

Warto przypomnieć, że post ścisły obowiązuje katolików dwa razy w roku, właśnie w czasie Wielkiego Postu. To Środa Popielcowa i potem Wielki Piątek.

Do dziś przez część katolików praktykowane są wyrzeczenia wielkopostne. Duchowni przypominają, że to nie one mają być celem samym w sobie, ale prowadzić do większej przemiany, uporządkowania życia.

Indywidualne postanowienia często dotyczą wstrzemięźliwości od alkoholu czy spożywania słodyczy. Są i te bardzo osobiste, dotyczące postaw czy regularności, przypominające postanowienia noworoczne.

O postach mówi 4. przykazanie kościelne: Zachowywać nakazane posty i wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, a w czasie Wielkiego Postu powstrzymywać się od udziału w zabawach.

Post ma być okresem wyciszenia i wspomnianej już przemiany. Dawniej ludowe zwyczaje w okresie Wielkiego Postu były bardziej rozbudowane. W nie tak dawnej tradycji, żywej jeszcze przed II wojną światową, na wsi silna była wiara w magię wegetatywną. Wraz ze zmartwychwstaniem Chrystusa odradzały się po zimie rośliny, warunki sprzyjały nie tylko uprawie roślin, ale i życiu ludzi oraz zwierząt.

Etnografowie wskazują na stosowane atrybuty, takie jak woda, ogień, pożywienie, jaja i zielone gałązki.

Podczas Wielkiego Tygodnia na wsi wróżono pogodę:

• wiosna będzie taka jak Wielka Środa,
• lato jak Wielki Czwartek,
• czas żniwa i wykopów ziemniaków przypadający jesienią jak Wielki Piątek.

Licznie uczestniczono w uroczystościach kościelnych. W domach i przy kapliczkach zbierano się i wspólnie modlono za zmarłych. Śpiewano również wiele pieśni wielkopostnych („Pieśń wieczorna”, „Pieśń o cierniowej koronie”, „Gdy miły Jezus był w Betaniji”). Często miały one po kilkadziesiąt zwrotek, przypomina Muzeum Etnograficzne im. F. Kotuli w Rzeszowie.

Dawny post polegał na unikaniu potraw mięsnych (w biednych rodzinach i tak jadano je niezwykle rzadko), unikano czasem nawet nabiału. Rzeszowskie muzeum wylicza też inne zwyczaje wielkopostne:

• Ubierano się w ciemne ubrania.
• Nie noszono żadnych ozdób.
• Unikano kłótni, a nawet głośnych rozmów.
• Przygotowywano się do spowiedzi.
• Jedzono tylko dwa posiłki dziennie, a w piątki w ogóle.

Jedzono na przykład:

• żur z grzybami,
• kwas z kapusty,
• ziemniaki z kapustą omaszczone olejem lnianym, albo
• polewkę z serwatki z dodatkiem mąki rozpuszczonej w wodzie.

Chleb jedli tylko bogatsi mieszkańcy wsi i w ograniczonych ilościach.

W Łowisku i Łętowni (pow. Leżajsk) od Środy Popielcowej do Niedzieli Palmowej po zapadnięciu zmroku kawalerowie grali swym wybrankom smutne melodie na fujarkach. Te specjalne fujarki wielkopostne miały około metra długości i tylko jeden otwór. Wykonane były z bzu czarnego. Grano na nich zatykając wylot palcem.

Wielki Post był na dawnej wsi okres karania winowajców. Muzeum Etnograficzne w Rzeszowie wspomina, jak obchodzono się z pannami, które zaszły w ciążę:

W Rudnej Wielkiej k. Rzeszowa w Wielkim Tygodniu strzyżono włosy i smarowano sadzą twarz pannom, które zaszły w ciąże. Te zabiegi symbolicznie wyłączały je zarówno ze społeczności wiejskiej, jak również ze świata ludzkiego. Stawały się one osobami z „innego świata” jak dziadowie, drabowie itp. Tak potraktowane dziewczyny modliły się o deszcz, który zmyje sadzę z ich twarzy. Gdy spadł deszcz lub śnieg, mieszkańcy wsi uznawali to za znak Miłosierdzia Bożego i wtedy im przebaczali. Jeżeli nie było opadów to grzesznice opluwano i wypędzano ze wsi. Występowała tu wiara w magiczną moc wody, deszcz zmywał hańbę, przywracał winowajczyniom przynależność do normalnego świata, a także zapewniał urodzaj.

Źródło: Muzeum Etnograficzne im. F. Kotuli w Rzeszowie