Postne zupy prababci, czyli co jeść w Wielkim Poście zgodnie z ludowym zwyczajem? Królował nie tylko żur

Na przełomie XIX i XX wieku rolnicze rodziny żywiły się głównie tym, co same wyprodukowały. Tak było jeszcze po II wojnie światowej. Pod ręką były głównie zboża, kasze, warzywa. Mięso raczej od święta. Środa Popielcowa, nazywana także wstępną, rozpoczyna Wielki Post, czas przygotowań do Wielkanocy, najważniejszego święta w Kościele katolickim.

Post oznaczał wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, a także ograniczenie spożywanych potraw. Niekiedy rezygnowano na 40 dni z palenia tytoniu czy picia alkoholu.

Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu wspomina, że jeszcze w pod koniec XIX w. nie wolno było w Wielkim Poście spożywać nie tylko mięsa i tłuszczów zwierzęcych, ale również nabiału. W niektórych regionach Polski zakazy postne obejmowały nawet spożywanie maślanki czy serwatki.

Zupy — to one dominowały w czasie postu. Toruńskie muzeum etnograficzne podaje, że jedzono przede wszystkim kwaśne zupy gotowane na wodzie lub kwasie kapuścianym. Na stole pojawiały się zatem:

• barszcze,
• żury,
• kwaśnice,
• polewki.

Na terenie Kujaw popularną zupą była „kapuścianka”. Robiono ją z kwasu z kapusty, gotowanego z cebulą, pieprzem i liściem laurowym, a potem zaprawiano kapuściankę mąką.

Spożywano „kwas buraczany”, czyli polewkę gotowaną na bazie kwasu z kiszonych, czerwonych buraczków. Gospodynie podawały domownikom także zupy z suszonych owoców. Zupy jedzono zazwyczaj z dodatkiem:

• ziemniaków,
• chleba
• różnymi rodzajami klusek.

Groch z kapustą w wielu domach jest znanym daniem do dziś jako danie wigilijne. Warto wiedzieć, że na stołach pojawiało się także w Wielkim Poście. To jedno z tych dań, które nazywano gęstą bryją. Nasi przodkowie żywili się w czasie postu również gotowanym grochem, fasolą, kaszami, ziemniakami z olejem lub zasmażką z mąki.

Muzeum etnograficzne wśród postnych potraw wymienia także:

• ryby gotowane na kwasie kapuścianym lub na wodzie z octem,
• śledzie z ziemniakami,
• ryby pieczone.

Muzeum Etnograficzne F. Kotuli w Rzeszowie: Jedzono np. żur z grzybami, kwas z kapusty, ziemniaki z kapustą omaszczone olejem lnianym, albo polewkę z serwatki z dodatkiem mąki rozpuszczonej w wodzie. Chleb jedli tylko bogatsi mieszkańcy wsi i w ograniczonych ilościach.

Wspominając dawne zwyczaje wielkopostne w sposobie żywienia, warto pamiętać, że przednówek na biednych wsiach, po niezbyt urodzajnym poprzednim roku dającym mniejsze zapasy, był trudnym momentem niedostatku.

Jadano śledzie, produkty mączne i mleczne, potrawy przyrządzone na bazie kasz, ziemniaków i kapusty oraz zgromadzone na jesieni grzyby, owoce i warzywa, wymienia Muzeum Wsi Radomskiej.

Dziś żur, żurek, biały barszcz nazywany różnie w regionach Polski, kojarzy się z samą Wielkanocą, a był jedną z postnych zup od Środy Popielcowej do Wielkiej Niedzieli. Powstawał z razowej lub pytlowej żytniej, niekiedy z owsianej mąki lub otrąb. Gospodynie znały sposób, by przyspieszyć proces kiśnięcia i dodawały skórkę razowego chleba.

W czasie postu żur stawał się często daniem podstawowym. Jedzono go na śniadanie, obiad i kolację. Niektórzy nie mogli się doczekać świąt, ponieważ mieli go po prostu dosyć, był symbolem postu.