Mopki uratowane? Naukowcy potwierdzają przełom w ochronie nietoperzy, chociaż wciąż nie mają gdzie się schronić

- Mopki są silnie związane z lasami, jednak w odróżnieniu od wielu innych gatunków nietoperzy i ptaków leśnych nie korzystają z dziupli. Ich naturalne kryjówki stanowią pęknięcia w pniach drzew i przestrzenie pod odstającą korą. Dlatego, powszechnie stosowane w lasach metody ochrony tych zwierząt okazały się dla mopków całkowicie nieskuteczne – wyjaśnia prof. dr hab. Andrzej Węgiel – kierownik projektu, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Nietoperzy, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu.

Jak dodaje, „wywieszane na drzewach budki dla ptaków i nietoperzy imitują naturalne dziuple, z których mopki jednak nie korzystają. Dopiero zastosowanie specjalnych budek imitujących szczeliny w drzewach zupełnie zmieniło sytuacje – umożliwiło skuteczną ochronę tego gatunku”.

Projekt budki szczelinowej został opracowany w Anglii (Greenaway i Hill, 2004). W Polsce rozwiązanie to testowane jest od 2014 roku. Uzyskiwane wyniki wskazywały na wysoką skuteczność budek szczelinowych w ochronie mopka i innych gatunków nietoperzy.

- Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Nietoperzy wdrożyło je na szeroką skale w projekcie „Czynna ochrona mopka zachodniego na wybranych obszarach leśnych w Polsce”. W 2022 roku na 12 obszarach leśnych w różnych regionach Polski wywieszono po 100 budek szczelinowych, co łącznie dało 1200 wywieszonych budek – mówi prof. Węgiel.

Nietoperze zwykle zajmują nowo wywieszone budki dopiero po kliku miesiącach a nawet po kilku latach. - Wielką niespodzianką było, że podczas pierwszej kontroli, zaledwie kilka tygodni po wywieszeniu budek, wiele z nich już była zajęta. Łącznie w nowo powieszonych budkach przebywało aż 266 nietoperzy, w tym 6 mopków zachodnich oraz co najmniej 6 innych gatunków nietoperzy (karlik większy, karlik malutki, karlik drobny, nocek rudy, nocek orzęsiony oraz nocki z grupy wąsatek/Brandta/Alkatoe) – wymienia naukowiec.

Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że w kolejnych miesiącach liczba nietoperzy zasiedlających budki będzie coraz większa.

Bardzo szybkie zasiedlenie budek szczelinowych wskazuje, że stanowią one dogodne kryjówki zastępcze dla wielu gatunków nietoperzy żyjących w lasach.

- Należy jednak pamiętać, że dla ochrony mopków najważniejsze jest zapewnienie im naturalnych kryjówek w drzewach, a budki są rozwiązaniem zastępczym, które powinno być stosowane jedynie w lasach przekształconych, o niewielkim udziale martwych i zamierających drzew – podkreśla profesor.

Potwierdzeniem tego może być fakt, że spośród 12 obszarów na których wieszano budki, jedynie w Puszczy Białowieskiej, żadna budka nie została zasiedlona przez nietoperze. Co ciekawe, prowadzone w tych samych miejscach nagrania sygnałów echolokacyjnych mopków wykazały coś zupełnie przeciwnego.

Na 11.129 zarejestrowanych przelotów mopka we wszystkich 12 obszarach leśnych, najwięcej bo aż 4.258 (38%) pochodziło z Puszczy Białowieskiej. Zatem, brak nietoperzy w budkach oznacza że sztuczne schronienia nie były tam potrzebne, bo nietoperze znajdowały wystarczającą liczbę dogodnych kryjówek w drzewach.

Mopek zachodni to gatunek, który najlepiej czuje się w starych liściastych i mieszanych drzewostanach. Las dla mopków jest ważnym miejscem schronienia jak i miejscem żerowania. Dostępność schronień jest kluczowa dla zapewnienia warunków życia mopkom zachodnim.

- Ponad 80% kolonii rozrodczych tego gatunku w Europie została znaleziona w drzewach. Mopki za swoje schronienia wybierają szczeliny w korze i pniach drzew. Takie kryjówki występują najczęściej w martwych drzewach, których w drzewostanach gospodarczych może być za mało – tłumaczy ekspert.

Jak dodaje profesor Węgiel „ze względów bezpieczeństwa, mopki często przemieszczają się pomiędzy kryjówkami. Kolonie rozrodcze tych nietoperzy w ciągu swojego sezonu letniego korzystają z kilku schronień oddalonych od siebie w niewielkiej odległości. To powoduje duże zapotrzebowanie na drzewa zapewniające odpowiednie kryjówki.”

Mopki żywią się owadami, głównie ćmami chwytanymi w locie. Preferują żerowanie w starych lasach liściastych o charakterze naturalnym. Potrafią jednak modyfikować swoje zachowanie i żerować w gospodarczo użytkowanym lesie, jeżeli tylko znajdują tam wystarczające zasoby pożywienia i odpowiednie schronienia.

- Wprawdzie żerowiska nie muszą znajdować się w tym samym lesie co ich schronienia, ale potrzeba dłuższych przelotów pomiędzy tymi miejscami zwiększa wydatek energetyczny nietoperzy. Staje się to szczególnie trudne dla samic w okresie karmienia, kiedy muszą wracać w ciągu nocy by nakarmić młode – mówi naukowiec i dodaje, że dlatego ilość dostępnych schronień, jest ważnym czynnikiem dla mopka decydującym o dostępności lasu.

Mopek zachodni znajduje się na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce oraz na Czerwonej liście IUCN z kategorią zagrożenia NT (niższego ryzyka) w całym zasięgu występowania i VU (narażony) dla populacji w Europie.

W Polsce objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. Podlega zapisom Konwencji Berneńskiej, Konwencji Bońskiej oraz Porozumienia o ochronie populacji europejskich nietoperzy (EUROBATS). Jest gatunkiem dla którego ochrony na mocy Dyrektywy Siedliskowej wyznaczana jest sieć obszarów Natura 2000.

Projekt „Czynna ochrona mopka zachodniego na wybranych obszarach leśnych w Polsce” został dofinansowany ze środków Mechanizmu Finansowego EOG 2014-2021. Realizowany jest na 12 obszarach leśnych w Polsce:

• Puszcza Kozienicka,
• Dębniańskie Mokradła i Dolina Łachy,
• Puszcza Białowieska,
• Ostoja Knyszyńska,
• Mamerki i Gierłoż,
• Uroczyska Roztocza Wschodniego,
• Lasy Spalskie,
• Góry Sowie,
• Mopkowy Tunel koło Krzystkowic,
• Puszcza Kampinoska,
• Puszcza Bolimowska,
• Puszcza Zielonka.

W projekcie biorą udział przyrodnicy i naukowcy z: Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Nietoperzy oraz Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Uniwersytetu Wrocławskiego, Uniwersytetu Łódzkiego, Instytutu Biologii Ssaków PAN w Białowieży, Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Instytutu Nauk Biologicznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Uniwersytetu Zielonogórskiego i Kampinoskiego Parku Narodowego.

Źródło: Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu